برفک دهان، یک عفونت قارچی رایج است که عمدتاً توسط قارچ کاندیدا آلبیکانس ایجاد میشود. این عارضه میتواند افراد در تمام سنین را تحت تأثیر قرار دهد، اما نوزادان، افراد مسن و کسانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، بیشتر مستعد ابتلا به آن هستند. برفک دهان معمولاً باعث ایجاد لکههای سفید و کرمی روی زبان، داخل گونهها، لثهها یا سقف دهان میشود. اگرچه این بیماری معمولاً خفیف و قابل درمان است، اما در موارد نادر و در صورت عدم درمان میتواند به سایر قسمتهای بدن گسترش یابد و عوارض جدی ایجاد کند. در این مقاله، به بررسی جامع این بیماری، علل، علائم، عوامل خطر، روشهای تشخیص، درمان و راههای پیشگیری خواهیم پرداخت.
برفک دهان چیست؟
برفک دهان یک نوع عفونت قارچی است که در اثر رشد بیش از حد قارچ کاندیدا آلبیکانس در دهان ایجاد میشود. این قارچ بهطور طبیعی در بدن انسان، از جمله دهان، دستگاه گوارش و پوست، حضور دارد و معمولاً توسط سیستم ایمنی و میکروبیوم بدن کنترل میشود. اما هنگامی که تعادل طبیعی بدن بههم میخورد، این قارچ میتواند رشد کرده و عفونت ایجاد کند.
علائم برفک دهان
برفک دهان میتواند با علائم مختلفی همراه باشد که شدت آنها بسته به فرد و وضعیت سلامتی او متفاوت است.
علایم شایع:
۱. لکههای سفید یا زرد کرمی: روی زبان، داخل گونهها، سقف دهان یا لثهها
۲. قرمزی یا تورم: در ناحیه دهان و گلو
۳. احساس سوزش یا درد: بهویژه هنگام غذا خوردن یا بلع
۴. کاهش یا تغییر حس چشایی: بهویژه در موارد پیشرفتهتر
۵. ترک و خشکی در گوشههای دهان: که به آن کاندیدیاز زاویهای میگویند
۶. بوی بد دهان: که ممکن است به دلیل تجمع قارچ و عفونت ایجاد شود
علائم در موارد شدید:
• گسترش لکهها به گلو، مری یا سایر قسمتهای دستگاه گوارش
• دشواری در بلع
• احساس گیرکردن غذا در گلو
علل برفک دهان
برفک دهان به دلیل رشد بیش از حد قارچ کاندیدا آلبیکانس رخ میدهد. این وضعیت معمولاً زمانی ایجاد میشود که تعادل طبیعی میکروبهای دهان به دلایل مختلفی بههم میخورد:
۱. سیستم ایمنی ضعیف
• افراد مبتلا به HIV/AIDS
• کسانی که تحت شیمیدرمانی یا پیوند عضو قرار گرفتهاند
۲. مصرف داروها
• آنتیبیوتیکها: که میتوانند تعادل میکروبیوم را مختل کنند
• کورتیکواستروئیدهای استنشاقی یا خوراکی
۳. دیابت کنترلنشده
• قند بالا در بزاق میتواند محیط مناسبی برای رشد قارچ ایجاد کند
۴. خشکی دهان
• کاهش تولید بزاق به دلیل بیماری، داروها یا عادتهایی مثل نفس کشیدن از دهان
۵. تغییرات هورمونی
• دوران بارداری یا یائسگی
۶. سیگار کشیدن
• سیگار میتواند به رشد قارچ در دهان کمک کند
۷. پروتزهای دندانی نامناسب یا آلوده
• عدم رعایت بهداشت دهان و دندان
عوامل خطر برفک دهان
برخی افراد بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به برفک دهان هستند. عوامل خطر شامل موارد زیر هستند:
• نوزادان و کودکان خردسال: سیستم ایمنی ضعیف و در حال تکامل
• افراد مسن: به دلیل ضعیف شدن سیستم ایمنی و خشکی دهان
• بیماران مبتلا به بیماریهای مزمن: مانند دیابت، سرطان، یا اختلالات خودایمنی
• افرادی که دندان مصنوعی دارند: بهویژه اگر بهداشت دهان و دندان را رعایت نکنند
تشخیص برفک دهان
تشخیص برفک دهان معمولاً ساده است و توسط پزشک یا دندانپزشک با بررسی علائم بالینی انجام میشود. در برخی موارد، آزمایشهای زیر ممکن است مورد نیاز باشد:
۱. معاینه بالینی
• پزشک لکههای سفید را بررسی میکند و ممکن است تلاش کند آنها را با استفاده از گاز استریل پاک کند
۲. آزمایش قارچشناسی
• نمونهبرداری از ضایعات دهانی و بررسی آنها زیر میکروسکوپ
۳. اندوسکوپی
• در مواردی که برفک به مری گسترش یافته باشد
۴. آزمایش خون
• برای بررسی شرایط زمینهای مانند دیابت یا HIV
درمان برفک دهان
درمان برفک دهان بسته به شدت بیماری، سن بیمار و علت زمینهای متفاوت است.
۱. داروهای ضدقارچ
• موضعی: شامل ژلها، کرمها یا دهانشویههای حاوی نیستاتین یا کلوتریمازول
• خوراکی: مانند فلوکونازول یا ایتراکونازول، بهویژه در موارد شدید
۲. درمان علت زمینهای
• تنظیم قند خون در بیماران دیابتی
• قطع یا تغییر داروهای مؤثر بر سیستم ایمنی (در صورت امکان)
۳. رعایت بهداشت دهان و دندان
• مسواک زدن و استفاده از نخ دندان بهطور منظم
• تمیز کردن پروتزهای دندانی و جلوگیری از استفاده طولانیمدت از آنها
۴. درمانهای خانگی
• شستشوی دهان با آب و نمک
• استفاده از ماست پروبیوتیک برای بازگرداندن تعادل میکروبیوم دهان
عوارض برفک دهان
در اکثر موارد، برفک دهان خفیف است و با درمان مناسب بهبود مییابد. اما در صورت عدم درمان یا در افراد با سیستم ایمنی ضعیف، میتواند عوارض جدی ایجاد کند:
۱. گسترش عفونت: به مری، ریهها یا جریان خون (کاندیدیاز سیستمیک)
۲. درد و دشواری در بلع: بهویژه در موارد پیشرفته
۳. عفونتهای مکرر: در افراد مبتلا به بیماریهای مزمن
پیشگیری از برفک دهان
پیشگیری از برفک دهان با رعایت نکات بهداشتی و مراقبت از سلامت عمومی بدن امکانپذیر است:
۱. رعایت بهداشت دهان و دندان
• مسواک زدن و نخ دندان کشیدن روزانه
• تعویض منظم مسواک
۲. مدیریت بیماریهای زمینهای
• کنترل قند خون در بیماران دیابتی
• تقویت سیستم ایمنی با تغذیه مناسب و مصرف ویتامینها
۳. پرهیز از مصرف بیرویه آنتیبیوتیکها و کورتیکواستروئیدها
۴. استفاده صحیح از پروتزهای دندانی
• شستن روزانه پروتزها و خارج کردن آنها در طول شب
۵. جلوگیری از خشکی دهان
• نوشیدن آب به میزان کافی
• استفاده از آدامس بدون قند یا دهانشویههای مخصوص
برفک دهان یک عفونت قارچی شایع اما قابل درمان است که میتواند در افراد با سیستم ایمنی ضعیف یا مشکلات زمینهای بیشتر رخ دهد. تشخیص بهموقع و درمان مناسب میتواند از گسترش عفونت و عوارض جدی جلوگیری کند. رعایت بهداشت دهان و دندان، مدیریت بیماریهای زمینهای و استفاده درست از داروها از مهمترین عوامل پیشگیری از این بیماری هستند. اگر علائم برفک دهان را در خود یا عزیزانتان مشاهده کردید، بهتر است به پزشک یا دندانپزشک مراجعه کنید تا با تشخیص و درمان بهموقع از بروز مشکلات جدیتر جلوگیری شود.