سرخک یک بیماری ویروسی بسیار مسری است که به دلیل ویروس Measles virus ایجاد می‌شود و بیشتر در کودکان مشاهده می‌شود، هرچند بزرگسالان نیز ممکن است به آن مبتلا شوند. این بیماری که به‌راحتی از طریق هوا یا تماس مستقیم با افراد آلوده منتقل می‌شود، در گذشته از بیماری‌های شایع و گاهی مرگبار به‌شمار می‌رفت. خوشبختانه، با پیشرفت علم پزشکی و استفاده از واکسن، سرخک در بسیاری از کشورها به‌شدت کاهش یافته است. با این حال، در برخی مناطق به دلیل کاهش نرخ واکسیناسیون، هنوز مواردی از شیوع سرخک گزارش می‌شود. در این مقاله، به بررسی همه‌جانبه این بیماری، از جمله علائم، علل، روش‌های انتقال، پیشگیری و درمان آن می‌پردازیم.
سرخک چیست؟
سرخک یک بیماری ویروسی است که معمولاً با تب بالا، بثورات پوستی، و علائم تنفسی همراه است. این بیماری که عمدتاً کودکان را مبتلا می‌کند، می‌تواند عوارض جدی از جمله ذات‌الریه، التهاب مغز، و حتی مرگ را به همراه داشته باشد. سرخک در میان بیماری‌های عفونی یکی از بالاترین میزان سرایت را دارد؛ به طوری که یک فرد مبتلا می‌تواند تا ۹۰ درصد افرادی را که در معرض ویروس قرار دارند و واکسینه نشده‌اند، آلوده کند.
ویروس سرخک چگونه عمل می‌کند؟
سرخک توسط ویروس خانواده Paramyxoviridae و از جنس Morbillivirus ایجاد می‌شود. ویروس سرخک از طریق قطرات ریز تنفسی که در هنگام عطسه، سرفه یا صحبت‌کردن فرد مبتلا در هوا پخش می‌شوند، منتقل می‌شود. پس از ورود ویروس به بدن، ابتدا در دستگاه تنفسی فوقانی مستقر می‌شود و سپس از طریق جریان خون به سایر قسمت‌های بدن گسترش می‌یابد.
علائم بیماری سرخک
علائم سرخک معمولاً ۱۰ تا ۱۴ روز پس از قرار گرفتن در معرض ویروس ظاهر می‌شوند و به دو مرحله تقسیم می‌شوند:
مرحله اول: علائم پیش‌درمانی (Prodromal phase)
۱. تب بالا: معمولاً اولین علامت است و می‌تواند تا ۴۰ درجه سانتی‌گراد نیز برسد.
2. آبریزش بینی: شبیه علائم سرماخوردگی
3. سرفه خشک
4. قرمزی و التهاب چشم‌ها (کنژنکتیویت): چشم‌ها حساس به نور می‌شوند
5. لکه‌های کوپلیک (Koplik’s spots): لکه‌های کوچک سفیدرنگی که در داخل دهان، روی سطح داخلی گونه‌ها ظاهر می‌شوند و یکی از مشخصه‌های اصلی سرخک هستند.
مرحله دوم: بثورات پوستی
• بثورات قرمز یا قهوه‌ای مایل به قرمز که ابتدا روی صورت ظاهر می‌شوند و سپس به سراسر بدن، از جمله گردن، تنه، بازوها و پاها گسترش می‌یابند.
• این بثورات معمولاً ۳ تا ۷ روز طول می‌کشند و با کاهش تب، محو می‌شوند.
راه‌های انتقال سرخک
سرخک از مسری‌ترین بیماری‌های شناخته‌شده است و ویروس آن می‌تواند تا دو ساعت در هوا یا روی سطوح زنده بماند. این ویروس از طریق روش‌های زیر منتقل می‌شود:
۱. تماس مستقیم: مانند دست دادن یا لمس اشیای آلوده.
۲. تنفس قطرات آلوده: هنگام صحبت کردن، عطسه یا سرفه فرد مبتلا.
۳. از مادر به جنین: در مواردی نادر، ویروس می‌تواند از طریق جفت به جنین منتقل شود.
عوارض سرخک
سرخک، به‌ویژه در افراد با سیستم ایمنی ضعیف یا کسانی که به‌موقع واکسینه نشده‌اند، می‌تواند عوارض جدی ایجاد کند:
۱. عوارض رایج
• ذات‌الریه (پنومونی): شایع‌ترین علت مرگ‌ومیر در کودکان مبتلا به سرخک.
• گوش‌درد و عفونت گوش: یکی از عوارض شایع، به‌ویژه در کودکان.
• اسهال: که می‌تواند منجر به کم‌آبی شدید بدن شود.
۲. عوارض نادر ولی خطرناک
• انسفالیت (التهاب مغز): می‌تواند باعث آسیب‌های مغزی دائمی شود.
• عفونت چشمی و کوری (در موارد نادر)
• سندرم SSPE (پان‌انسفالیت اسکلروزکننده تحت‌حاد): یک عارضه نادر و کشنده که سال‌ها پس از عفونت سرخک رخ می‌دهد و موجب التهاب مزمن مغز می‌شود.
۳. خطرات در زنان باردار
• خطر سقط جنین
• زایمان زودرس
• تولد نوزاد با وزن کم
تشخیص سرخک
تشخیص سرخک معمولاً بر اساس علائم بالینی و ظاهر بثورات پوستی انجام می‌شود. اما در مواردی که تشخیص دشوار است، آزمایش‌های زیر ممکن است انجام شوند:
۱. آزمایش خون: برای شناسایی آنتی‌بادی‌های ویروس سرخک
۲. آزمایش PCR: تشخیص ژنتیکی ویروس سرخک
درمان سرخک
سرخک درمان اختصاصی ندارد و مدیریت بیماری معمولاً بر تسکین علائم و پیشگیری از عوارض متمرکز است. اقداماتی که می‌توان انجام داد عبارتند از:
۱. استراحت کافی: برای کمک به بدن در مقابله با عفونت.
۲. مایعات زیاد: برای جلوگیری از کم‌آبی بدن.
۳. داروهای تب‌بر: مانند استامینوفن یا ایبوپروفن برای کاهش تب.
۴. مکمل ویتامین A: سازمان بهداشت جهانی توصیه می‌کند که در کودکان مبتلا به سرخک، ویتامین A برای کاهش شدت بیماری و پیشگیری از عوارض تجویز شود.
۵. آنتی‌بیوتیک‌ها: در صورت بروز عفونت‌های باکتریایی ثانویه مانند ذات‌الریه.
پیشگیری از سرخک
پیشگیری از سرخک بسیار آسان‌تر از درمان آن است و واکسن مؤثرترین راه برای محافظت در برابر این بیماری است.
۱. واکسن سرخک (MMR)
واکسن سرخک، اوریون و سرخجه (MMR) یک واکسن ترکیبی است که از کودکان در برابر سه بیماری خطرناک محافظت می‌کند.
• نوبت اول واکسیناسیون: ۱۲ تا ۱۵ ماهگی.
• نوبت دوم واکسیناسیون: ۴ تا ۶ سالگی.
۲. ایمنی جمعی
هنگامی که بیش از ۹۰ تا ۹۵ درصد جمعیت واکسینه شوند، ایمنی جمعی ایجاد می‌شود و حتی افرادی که واکسن نزده‌اند، محافظت می‌شوند.
۳. رعایت بهداشت
• شستشوی مرتب دست‌ها.
• استفاده از ماسک در زمان شیوع بیماری.
تفاوت سرخک با سرخجه
اگرچه سرخک و سرخجه در برخی علائم مانند بثورات پوستی شباهت دارند، اما تفاوت‌های مهمی بین آنها وجود دارد:
• ویروس مسبب: سرخک توسط ویروس Morbillivirus و سرخجه توسط ویروس Rubella ایجاد می‌شود.
• شدت بیماری: سرخک معمولاً شدیدتر از سرخجه است.
• عوارض: عوارض سرخک بیشتر و خطرناک‌تر از سرخجه است.
سرخک و جهان امروز
سرخک یک بیماری ویروسی مسری و بالقوه خطرناک است که می‌تواند با واکسیناسیون به‌طور کامل پیشگیری شود. شناخت علائم، راه‌های انتقال و عوارض این بیماری می‌تواند به آگاهی عمومی و کاهش شیوع آن کمک کند. واکسن سرخک نه‌تنها از افراد بلکه از جوامع در برابر شیوع این بیماری محافظت می‌کند. با توجه به قدرت پیشگیری واکسیناسیون، بسیار مهم است که خانواده‌ها نسبت به واکسن فرزندان خود مسئولیت‌پذیر باشند و از شایعات نادرست پرهیز کنند. آگاهی، واکسیناسیون و رعایت بهداشت، کلید مهار کامل سرخک در سراسر جهان هستند. امروزه اگرچه واکسیناسیون موفق شده است موارد سرخک را در بسیاری از کشورها کاهش دهد، اما کاهش نرخ واکسیناسیون در برخی مناطق به دلایل فرهنگی یا اطلاعات نادرست، موجب بازگشت سرخک در سال‌های اخیر شده است. در سال ۲۰۱۹، سازمان جهانی بهداشت گزارش داد که شیوع سرخک در سطح جهان به بالاترین میزان طی دهه گذشته رسیده است.