ملاسما (Melasma)، یکی از شایعترین مشکلات پوستی است که با ایجاد لکههای تیره و نامنظم روی پوست ظاهر میشود. این لکهها معمولاً روی صورت، بهویژه نواحی گونهها، پیشانی، بینی و بالای لب دیده میشوند و به دلیل افزایش تولید ملانین (رنگدانه پوست) ایجاد میشوند. اگرچه ملاسما معمولاً بیخطر است، اما میتواند به لحاظ زیبایی و روانی برای فرد چالشبرانگیز باشد. در این مقاله به بررسی جامع ملاسما، دلایل ایجاد آن، عوامل خطر، روشهای درمان و پیشگیری از آن میپردازیم.
ملاسما چیست؟
ملاسما نوعی هیپرپیگمانتاسیون (افزایش رنگدانه) پوست است که بیشتر در زنان دیده میشود، بهویژه در سنین باروری. این عارضه به طور خاص با نامهای لکههای بارداری یا کلواسما نیز شناخته میشود، زیرا در بسیاری از موارد، تغییرات هورمونی دوران بارداری یکی از عوامل محرک آن است.
علائم ملاسما
علائم اصلی ملاسما شامل لکههای تیره و نامنظم است که ممکن است در اندازههای مختلف روی پوست ظاهر شوند. این لکهها معمولاً بدون درد و التهاب هستند و صرفاً از نظر ظاهری آزاردهندهاند.
ویژگیهای مهم لکههای ملاسما عبارتاند از:
• رنگ قهوهای روشن تا تیره یا خاکستری
• ظاهر متقارن (لکهها اغلب در هر دو طرف صورت مشابهاند)
• بدون خارش یا تحریک (مگر اینکه عوامل دیگری دخیل باشند)
علل ایجاد ملاسما
۱. تغییرات هورمونی
تغییرات هورمونی یکی از مهمترین عوامل در ایجاد ملاسما است. این تغییرات ممکن است در شرایط زیر رخ دهند:
• بارداری: ملاسما در دوران بارداری بسیار شایع است و به همین دلیل به آن “ماسک بارداری” نیز گفته میشود.
• مصرف قرصهای ضدبارداری: داروهای هورمونی میتوانند سطح استروژن و پروژسترون را تغییر دهند و باعث تحریک تولید ملانین شوند.
• درمانهای هورمونی: مانند درمانهای جایگزین هورمونی در دوران یائسگی
۲. نور خورشید
اشعه ماوراءبنفش (UV) خورشید یکی از عوامل اصلی تحریک ملاسما است. این اشعهها باعث فعال شدن ملانوسیتها (سلولهای تولیدکننده ملانین) میشوند و به تیرهتر شدن لکههای ملاسما کمک میکنند.
۳. ژنتیک
اگر یکی از اعضای خانواده شما ملاسما داشته باشد، احتمال بروز آن در شما نیز بیشتر است. عوامل ژنتیکی در استعداد فرد به ایجاد این عارضه نقش مهمی دارند.
۴. نوع پوست
افرادی که پوست تیرهتری دارند (انواع پوست III تا V در مقیاس فیتزپاتریک) بیشتر در معرض ملاسما قرار دارند، زیرا ملانوسیتهای فعالتری دارند.
۵. عوامل محیطی
• قرارگیری طولانیمدت در معرض گرما (مانند استفاده از سونا یا کار در محیطهای گرم)
• آلودگیهای محیطی که ممکن است تولید ملانین را تحریک کنند.
۶. استفاده از برخی محصولات آرایشی
محصولات آرایشی حاوی مواد شیمیایی تحریککننده یا عطرها ممکن است پوست را حساس کنند و به بروز ملاسما منجر شوند.
تفاوت ملاسما با سایر عارضههای پوستی
ملاسما اغلب با سایر اختلالات رنگدانهای پوست مانند کک و مک یا لنتیگو اشتباه گرفته میشود. اما ملاسما دارای ویژگیهای زیر است:
• اندازه بزرگتر: لکههای ملاسما معمولاً بزرگتر از کک و مک یا لنتیگو هستند.
• توزیع متقارن: لکهها به طور متقارن در هر دو طرف صورت ظاهر میشوند.
• ارتباط با هورمونها: برخلاف کک و مک که ناشی از نور خورشید است، ملاسما بیشتر با تغییرات هورمونی مرتبط است.
تشخیص ملاسما
تشخیص ملاسما معمولاً با یک معاینه بالینی توسط پزشک متخصص پوست انجام میشود. در موارد خاص، ممکن است از ابزارهای تشخیصی مانند لامپ وود (Wood’s Lamp) برای ارزیابی عمق رنگدانهها استفاده شود. اگر پزشک مشکوک به عوامل دیگری باشد، ممکن است آزمایشهای بیشتری مانند بیوپسی پوست انجام دهد.
روشهای درمان ملاسما
درمان ملاسما چالشبرانگیز است و ممکن است زمانبر باشد. انتخاب روش درمانی مناسب به عوامل مختلفی از جمله شدت ملاسما، نوع پوست و علت زمینهای بستگی دارد. در ادامه روشهای درمانی متداول
ذکر شدهاند:
۱. کرمهای موضعی
• هیدروکینون: یکی از رایجترین ترکیبات روشنکننده پوست که به کاهش تولید ملانین کمک میکند.
• رتینوئیدها: مانند ترتینوئین که باعث بازسازی سلولهای پوستی و لایهبرداری سطحی میشوند.
• کوجیک اسید: یک ترکیب طبیعی که از قارچها استخراج شده و اثر روشنکننده دارد.
• نیاسینامید: یک ویتامین B3 که به کاهش التهاب و تنظیم تولید ملانین کمک میکند.
۲. لایهبرداری شیمیایی
لایهبردارهای شیمیایی مانند اسید گلیکولیک، اسید سالیسیلیک یا اسید تریکلرواستیک میتوانند لایه بالایی پوست را حذف کنند و به کاهش ظاهر لکههای ملاسما کمک کنند.
۳. میکرودرم ابراسیون
این روش غیرتهاجمی، با استفاده از کریستالهای ریز، لایه بالایی پوست را لایهبرداری میکند و باعث روشن شدن پوست میشود.
۴. لیزر درمانی
لیزر درمانی، بهویژه لیزرهای فرکشنال و Q-switched، میتواند ملانین اضافی را هدف قرار دهد و لکهها را کاهش دهد. این روش باید با دقت انجام شود تا از عوارض جانبی جلوگیری شود.
۵. کرایوتراپی (سرمادرمانی)
در موارد خاص، لکههای ملاسما با استفاده از نیتروژن مایع منجمد و تخریب میشوند. این روش کمتر رایج است.
۶. درمانهای ترکیبی
گاهی اوقات ترکیبی از کرمهای موضعی، لایهبرداری و لیزر درمانی برای دستیابی به بهترین نتیجه استفاده میشود.
پیشگیری از ملاسما
۱. استفاده از کرم ضدآفتاب
یکی از مهمترین اقدامات پیشگیرانه، استفاده مداوم از کرم ضدآفتاب با SPF بالا (۳۰ یا بالاتر) است. ضدآفتاب باید هر دو نوع اشعه UVA و UVB را مسدود کند.
۲. اجتناب از نور خورشید
قرارگیری در سایه، استفاده از کلاه و عینک آفتابی و پرهیز از قرارگیری در معرض نور خورشید در ساعات اوج تابش (۱۰ صبح تا ۴ عصر) میتواند مفید باشد.
۳. مراقبت از پوست
استفاده از محصولات مراقبتی ملایم و پرهیز از مواد تحریککننده میتواند به جلوگیری از تشدید ملاسما کمک کند.
۴. کنترل هورمونها
مشاوره با پزشک در مورد تنظیم هورمونها (در صورت مصرف قرصهای ضدبارداری یا سایر درمانهای هورمونی) ممکن است در پیشگیری از ملاسما موثر باشد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟
اگر لکههای پوستی شما بهصورت ناگهانی ظاهر شدهاند، یا اگر متوجه تغییراتی مانند افزایش اندازه، تغییر رنگ یا التهاب شدهاید، بهتر است به پزشک متخصص پوست مراجعه کنید. همچنین، اگر درمانهای
خانگی تأثیری نداشته یا ملاسما به صورت مداوم عود میکند، مشاوره با پزشک ضروری است.
ملاسما یک عارضه پوستی رایج و بیخطر است که میتواند به دلایل مختلفی از جمله تغییرات هورمونی و قرارگیری در معرض نور خورشید ایجاد شود. اگرچه درمان ملاسما ممکن است زمانبر باشد، اما با استفاده از روشهای درمانی مناسب و رعایت نکات پیشگیرانه میتوان ظاهر لکهها را کاهش داد و از عود آنها جلوگیری کرد. مشورت با پزشک و انتخاب روش درمانی متناسب با شرایط فردی، بهترین راه برای مدیریت این مشکل پوستی است.